Καταλύτες και αμόλυβδη: Φιλικοί για το περιβάλλον ή κίνδυνος για τη δημόσια υγεία;

Θυμάμαι τα τέλη της δεκαετίας του '80, τότε που άρχισαν και στην Ελλάδα να μιλούν για σταδιακή μετάβαση στη χρήση καταλυτικών μετατροπέων, κατάργηση της μολυβδωμένης βενζίνης και αντικατάστασή της από την "οικολογική" αμόλυβδη. Θυμάμαι τα αυτοκόλλητα στα πίσω παρμπρίζ πολλών αυτοκινήτων που γράφανε "καίω και αμόλυβδη" ή "αγαπώ το περιβάλλον - καίω και αμόλυβδη" κ.ο.κ. Σύμφωνα με την επίσημη ρητορεία, όλα ξεκίνησαν ως μια ευγενής και αγνών προθέσεων προσπάθεια για να απαλλαγούμε από το δηλητηριώδη μόλυβδο στα καύσιμα. Όμως, αυτή η επιλογή δεν έγινε κατόπιν επιδημιολογικών ή άλλων ιατρικών μελετών. Η επιλογή αυτή έγινε από τα διυλιστήρια, τα οποία έτσι γλίτωσαν από ένα μεγάλο έξοδο: την προμήθεια τετρααιθυλιούχου μολύβδου (που χρησιμοποιούσαν ως αντικροτικό υλικό, δηλαδή ως προστατευτικό που δεν άφηνε τον κινητήρα να χτυπήσει πιράκια) από εξωτερικούς προμηθευτές. Τη θέση του πήραν οι "δικοί τους" αρωματικοί υδρογονάνθρακες.

Αρχικά, απλώς μειώθηκε η περιεκτικότητα των βενζινών σε μόλυβδο, καθώς οι κινητήρες τότε δεν ήταν σε θέση να χρησιμοποιήσουν αμόλυβδη βενζίνη, καθώς χρειάζονταν αντικατάσταση των εδρών των βαλβίδων με άλλες σκληρότερες. Βλέπετε, ο μόλυβδος σχημάτιζε στις έδρες των βαλβίδων εξαγωγής ένα προστατευτικό στρώμα, ενώ οι αμόλυβδες βενζίνες δεν δίνουν τέτοια δυνατότητα προστασίας του κινητήρα.

Οι "νέας γενιάς" βενζίνες, οι "οικολογικές" και "φιλικές για την υγεία μας" δημιούργησαν όμως ένα νέο πρόβλημα, το οποίο διυλιστήρια, κυβερνήσεις και αυτοκινητοβιομηχανίες απέκρυψαν επιμελώς: τα τοξικά καυσαέρια. Το βενζόλιο, που αντικατέστησε τον τετρααιθυλιούχο μόλυβδο, έχει την ιδιότητα να "αντιστέκεται" στην καύση του περισσότερο από τα υπόλοιπα συστατικά της βενζίνης (γι'αυτό άλλωστε χρησιμοποιείται ως αντικροτικό). Έτσι, οι εκπομπές άκαυτων υδρογονανθράκων των αυτοκινήτων μας αποτελούνται σχεδόν αποκλειστικά από βενζόλιο. Δηλαδή, με απλά λόγια, οι κινητήρες των αυτοκινήτων μας έγιναν διυλιστήρια με τελικό προϊόν τους αρωματικούς υδρογονάνθρακες που εκπέμπονταν στην ατμόσφαιρα.

Μας είπαν ότι δεν θα είχαμε το παραμικρό πρόβλημα από τους αρωματικούς υδρογονάνθρακες της βενζίνης, αν προσθέταμε έναν καταλύτη (οξειδωτικό αρχικά, τριοδικό αργότερα) στην εξάτμιση. Δε μας είπαν όμως ότι αυτός λειτουργεί μόνον αφού ζεσταθεί. Είναι λοιπόν να παραξενευόμαστε που τα επίπεδα βενζολίου και άλλων αρωματικών ενώσεων στην ατμόσφαιρα των αστικών μας κέντρων έχουν ξεπεράσει κάθε όριο ασφαλείας και μάλιστα σε τέτοιο βαθμό ώστε να στοιχειοθετείται ενδεχόμενος δόλος για τους τότε νομοθέτες;

Η υιοθέτηση των καταλυτών περιόρισε το πρόβλημα των αρωματικών υδρογονανθράκων. Ωστόσο, για κάμποσα χρόνια η αυτοκινητοβιομηχανία έχασε ένα τρένο: το τρένο της διερεύνησης μιας πορείας που θα είχε ίσως οδηγήσει σε διαφορετική κατάσταση από αυτήν στην οποία βρισκόμαστε σήμερα. Οι καταλύτες, βλέπετε, χρειάζονται στοιχειομετρικά μίγματα για να λειτουργήσουν. Δηλαδή, πριν από 20 σχεδόν χρόνια που καθιερώθηκαν τα καταλυτικά αυτοκίνητα και στην ΕΛ-λάδα, έπρεπε να εγκαταλείψουμε την τεχνολογία των πτωχών μιγμάτων, η οποία θα έδινε 15-20% μικρότερη κατανάλωση.

Γιατί;

Τω καιρώ εκείνο, η τιμή του λευκόχρυσου είχε πάρει την κατιούσα και κινδύνευε το σχετικό λόμπι. Εξαναγκάσθηκε έτσι, με κυβερνητικές αποφάσεις (θυμηθείτε ότι στα προηγούμενα άρθρα μου για τις ανεμογεννήτριες και την υδρογονοκίνηση μιλούσα για "οικολογική" τρομολαγνεία και πολεμοκαπηλία), στο όνομα του "πολέμου κατά της ρύπανσης του περιβάλλοντος" (για την οποίαν, όλως τυχαίως και πολύ βολικά για όλους, φταίει... ΜΟΝΟΝ το αυτοκίνητο και καθόλου η ενεργειακή βιομηχανία, ο υπερπληθυσμός - θα μιλήσω άλλη ώρα γι'αυτόν - , η παραγωγή βοοειδών κλπ), να αγοράσει από ένα γραμμάριο του ευγενούς αυτού μετάλλου, προκειμένου να ανέβει η τιμή του. Αυτό το "υποχρεωτικό ένα γραμμάριο" περιέχεται στον καταλύτη κάθε νέου αυτοκινήτου, καθώς και σε κάθε καταλύτη που αγοράζουμε προς αντικατάσταση παλαιότερου. Οι υπόλοιπες "εξηγήσεις" (πολιτικές και "επιστημονικές", καθώς και η "επιστημονική" κοινότητα ήταν στο κόλπο) για την επιλογή του συνδυασμού "αμόλυβδη-καταλύτες" είναι, λίαν επιεικώς, της πλάκας.

Σήμερα υπάρχουν πλέον εταιρείες πετρελαιοειδών που διαφημίζουν υπερήφανα "βενζίνες χωρίς βενζόλιο". Έτσι, θέλουν να μας δείξουν ότι πράγματι νοιάζονται για την υγεία μας (ή για την τσέπη μας). Αυτό όμως στην πραγματικότητα είναι ομολογία ότι κάτι δεν πήγαινε καλά με τους αρωματικούς υδρογονάνθρακες τόσα χρόνια. Από τους πολιτικούς όμως και τους μίσθαρνους αρθρογράφους εκείνης της εποχής δε φιλοτιμήθηκε κανείς ως τώρα να ζητήσει συγγνώμη για τη συμβολή του στη σημερινή έξαρση των αναιμιών, των βλαβών του μυελού των οστών, των νεοπλασιών, της λευχαιμίας, του συνδρόμου χρόνιας κόπωσης και των κάθε λογής καρκίνων (στα Χανιά κάθονται και μιλάνε για... αποθηκευμένα πυρηνικά οι ανόητοι, είτε γιατί είναι εντελώς αστοιχείωτοι είτε γιατί τους βολεύει να παριστάνουν τους "ειρηνιστές", συνδέοντας τα ανύπαρκτα πυρηνικά με την αμερικανική βάση στη Σούδα). Με τρώει η περιέργεια να δω πού θα αποδώσουν τις λευχαιμίες που έχουν γίνει πανδημία στα παιδιά τα τελευταία χρόνια... Αλλά υπάρχουν και χειρότερα: στην Κίνα το βενζόλιο δεν το εισπνέουν μόνο, αλλά το πίνουν κανονικά από τα ποτάμια τους, τα οποία καταστράφηκαν εν ονόματι της πιο βρωμιάρικης, ίσως, ανάπτυξης που έχει γνωρίσει ποτέ ο πλανήτης. Το 2005, μετά από ατύχημα χύθηκαν τόνοι βενζολίου στον ποταμό Songhua της Κίνας μετά από έκρηξη σε εγκαταστάσεις της China National Petroleum Corporation (CNPC) στην Jilin κι έτσι διακόπηκε η παροχή νερού στην πόλη Harbin, με πληθυσμό 9 εκατομμυρίων κατοίκων.

Ξέρετε τι είναι αυτό που χύθηκε; Ένα συστατικό που αποτελούσε (τώρα λένε ότι το έχουν περιορίσει) μέχρι και το 30% της βενζίνης που μας υποχρέωσαν να χρησιμοποιούμε, με το πρόσχημα ότι δεν υφίστανται επιδημιολογικές μελέτες που να αποδεικνύουν την επικινδυνότητά του για τη δημόσια υγεία. Οι αγγλομαθείς μεταξύ σας όμως για δείτε το σχετικό λήμμα στη Wikipedia (η δικιά μας είναι λογοκριμένη). Τι λέτε; Σας αρέσει αυτό που διαβάζετε; Κι όταν έσκασαν οι δεξαμενές στο Λονδίνο, οι αρχές έτρεχαν και δεν έφταναν. Κανείς όμως δεν τόλμησε να πει στον κόσμο που εισέπνευσε το "αρωματικό σύννεφο" τι ακριβώς εισέπνευσε και τι τον περιμένει.

Πάντως, νομίζω ότι δε μας χαλάει όλη αυτή η κατάσταση. Για να παραστήσω λίγο το Βασίλη Κοντογιαννόπουλο, θα πω ότι θα'πρεπε να νιώθουμε άρχοντες, γιατί, σύμφωνα με μελέτες που έγιναν τα τελευταία χρόνια - κι από τις οποίες δεν εξαιρούνται τα αστικά μας κέντρα - , η ατμόσφαιρα των μεγαλουπόλεων είναι γεμάτη αιωρούμενα σωματίδια λευκόχρυσου και τοξικών στοιχείων της ομάδας του μετάλλου αυτού: ρόδιο, παλλάδιο και όσμιο. Από πού ήρθαν; Κάντε λίγη υπομονή, να καταλαγιάσει το αγλάισμα που νιώθω τώρα... Έχω αναβαθμιστεί ταξικά, δεν είμαι μεσοαστός, αλλά νεόπλουτος και βάλε! Με πνευμόνια και σωθικά στρωμένα με πλατίνα; Κάτσε καλά!

Αυτά ήταν γνωστά εδώ και χρόνια, ειδικά για την Αθήνα. Όμως, πραγματική ανησυχία προέκυψε μόλις το 2005 για τη Βοστώνη των ΗΠΑ, κατόπιν έρευνας Σουηδών επιστημόνων σε συνεργασία με τα εργαστήρια του ΜΙΤ. Η έρευνα αυτή απέδειξε ότι οι συγκεντρώσεις αυτών των σωματιδίων προέρχονταν από τους καταλύτες των αυτοκινήτων και απελευθερώνονται στην ατμόσφαιρα, επειδή η εσωτερική επιφάνεια του καταλύτη υφίσταται ένα διαρκές "μάδημα". Η μελέτη αυτή επρόκειτο να δημοσιευθεί στις 15/12/2005 στο έντυπο Environmental Science and Technology της Αμερικανικής Ένωσης Χημικών και προβλέπει τραγικές επιπτώσεις για τις μητροπόλεις του πλανήτη καθώς, μετά από μερικές δεκαετίες, οι ετήσιες πωλήσεις αυτοκινήτων παγκοσμίως θα έχουν τριπλασιαστεί σε σχέση με τα επίπεδα στα οποία κυμαίνονται τώρα. Ο Sebastien Rauch του Σουηδικού πανεπιστημίου Chalmers δήλωσε ανοιχτά ότι άμεση προτεραιότητα θα πρέπει να είναι η σίγουρη σταθεροποίηση αυτών των μετάλλων στην επιφάνεια του καταλύτη.

Χαίρομαι που το κατάλαβε. Αλλά, μια κι έχουμε αρχίσει πλέον να μιλάμε για βιοαιθανόλη, για υδρογόνο κ.ο.κ., μήπως θα έπρεπε ν'αρχίσουμε να συζητάμε για πλήρη κατάργηση των καταλυτών και των αρωματικών ενώσεων στα καύσιμα; Λέω, μήπως;